Hücre Zarı ve Hücre Çeperi

Hücre zarı, hücrenin içini çevresinden ayıran çok ince bir zardır. Hücre zarının yapısını açıklayan en önemli model akıcı mozaik zar modelidir. Hücre zarı protein, karbonhidrat ve lipit moleküllerinden meydana gelmiştir. Karbonhidratlarda önemli olmakla birlikte, zarların asıl bileşenleri lipitler ve proteinlerdir. Birçok zarda en fazla bulunan lipitler, fosfolipitlerdir. Bu modele göre fosfolipitler iki sıralı olup hareket halindedir. Fosfolipitlerin hidrofilik (suyu seven) baş kısımları suyla temas ederken, hidrofobik (suyu sevmeyen) kuyruk kısımları suya temas etmez. Bu nedenle iki fosfolipit tabakası arasında su bulunmaz. Zardaki proteinler yüzeysel ve iç proteinler olmak üzere iki gruba ayrılır. İç proteinlerde bulunan kanallar hücrenin madde alış verişinde görev yapar. Karbonhidratlar proteinlere bağlanarak glikoproteinleri, lipitlere bağlanarak glikolipitleri oluşturur.

NOT: Glikoproteinler hücrelerin birbirini tanımasında, hücre zarının seçici geçirgenliğinde ve hormonların tanınmasında görev alır.

Zardaki glikoprotein ve glikolipit moleküllerinin farklı dağılımı ve sayısı hücrenin özgüllüğünü sağlar. Bu nedenle farklı canlıların hücre zarları farklı yapıda olduğu gibi, aynı canlının farklı dokularında bulunan hücrelerin zarları da farklı yapıda olabilir. Örneğin hipofiz bezinin ürettiği tiroit uyarıcı hormon (TSH), kanla tüm vücuda dağıldığı halde sadece tiroit bezindeki hücrelerin zarlarındaki reseptörler tarafından tanınır. Hücre zarı canlı ve seçici geçirgendir. Bu özellikten dolayı bazı moleküller hücre zarından geçebilirken, bazı moleküller geçemez. Böylece hücrede madde alış verişi denetlenmiş olur. Hücre zarından; • küçük moleküller büyük moleküllere göre, • nötr maddeler iyonlara göre, • negatif iyonlar pozitif iyonlara göre, • yağda çözünen maddeler (A, D, E, K vitaminleri), çözünmeyenlere (B, C vitaminleri) göre, • yağı çözen maddeler (alkol, eter, kloroform vb.) çözmeyenlere göre daha kolay geçer.

Hücre zarı ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir?
A) Yapısındaki glikoproteinler reseptör görevi yapar.
B) Seçici geçirgen özellik gösterir.
C) Yapısına en fazla katılan organik molekül karbonhidratlardır.
D) Yapısındaki fosfolipitler iki sıralı olup hareket halindedir.
E) Prokaryot ve ökaryot hücrelerde ortak olarak bulunur

Hücre zarında bulunan proteinlerle ilgili,
I. Madde taşınımında görev alırlar.
II. Karbonhidrat ve yağlara bağlı olarak bulunabilirler.
III. Hücre zarının özgüllüğünü sağlarlar.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III       B) I ve II           C) I ve III
D) II ve III           E) I, II ve III

HÜCRE DUVARI (Hücre Çeperi)

Bitki, mantar ve bakteri hücrelerinde bulunur. Bu canlıların hücre duvarları farklı yapıdadır. Bitkilerin hücre çeperi cansız olup, seçici geçirgen özellik göstermez. Hücre duvarı üzerinde hücreler arasında madde alış verişine olanak sağlayan geçit (plazmodesma) adı verilen bölgeler bulunur. Çeper bitki hücresini korur, ona biçim verir ve aşırı su almasını engeller. Bitki hücrelerinin çeperi selüloz, mantarların kitin, bakterilerin ise protein ve karbonhidrat moleküllerinden (peptidoglikan) meydana gelmiştir.