Osmoz

Osmoz Nedir Hakkında Kısaca Bilgi

Suyun çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama doğru yarı geçirgen bir zar üzerinden geçişine osmoz denir.

Aşağıdaki düzenekte B kolunda sükroz yoğun, birim hacimdeki su miktarı ise azdır. A kolunda sükroz az yoğun, birim hacimdeki su miktarı ise çoktur. Su molekülleri, sükrozun çok, suyun az olduğu B koluna seçici geçirgen zar üzerinden geçerler. Bu olaya osmoz adı verilir. Böylece iki çözelti arasındaki yoğunluk farkı azalır.

Çözelti Çeşitleri

Hücreler bulundukları ortamın yoğunluğuna göre su alır ya da verirler. Bu olayı anlayabilmek için çözelti çeşitlerini bilmemiz gerekir. Yoğunluğu hücre yoğunluğuna eşit olan çözeltiye izotonik (iso “aynı” demektir) çözelti denir. İnsan hücreleri için % 0,9 NaCl (sodyum klorür) çözeltisi izotonik bir ortamdır. Yoğunluğu hücre yoğunluğundan fazla olan çözeltiye hipertonik (hyper “çok” demektir) çözelti denir. Yoğunluğu hücre yoğunluğundan az olan çözeltiye hipotonik (hypo “az” demektir) çözelti denir.

Osmoz olayı sonucunda hücrelerde plazmoliz ve deplazmoliz olayları gerçekleşir.

Plazmoliz

Hipertonik ortama konulan hücrenin su kaybederek büzülmesine denir. Plazmolize uğrayan bitki hücrelerinde hücre zarı hücre çeperinden uzaklaşır.

Hipertonik çözeltiye konulan alyuvar hücresi su kaybederek büzülür.

Deplazmoliz

Plazmolize uğramış hücre, hipotonik bir ortama konulursa su alarak eski haline döner. Bu olaya deplazmoliz denir. Bitki hücrelerinde deplazmoliz sırasında hücre zarı, hücre duvarına yaklaşır.

Plazmolize uğramış bir alyuvar hücresi hipotonik ortamda su alarak eski haline döner.

Hücrelerde plazmoliz ve deplazmoliz olayları gerçekleşirken, osmotik basınç ve turgor basıncı ortaya çıkar.

Turgor Basıncı

Hücre içindeki suyun hücre duvarına yaptığı basınca turgor basıncı denir. Hipotonik ortama konulan bitki hücreleri su alır. Hücre içine aşırı derecede su girmesi sonucunda, koful büyür ve sitoplazmayı hücre duvarına doğru iter.

Bitkilerdeki turgor basıncı:
• stomaların açılıp kapanması,
• otsu bitkilerin dik durması,
• böcekçil bitkilerde nasti hareketinin gerçekleşmesi gibi olayların meydana gelmesini sağlar.

NOT: Hücredeki su miktarı ile turgor basıncı doğru orantılı olarak değişir.

Hayvan hücrelerinin aşırı su alması hücre için zararlı olabilir. Örneğin hipotonik ortamda bekletilen alyuvar hücreleri su alarak şişer. Hücre duvarı olmadığı için, bir süre sonra hücre zarı bu basınca dayanamaz ve patlar. Bu olaya hemoliz denir.

Osmotik Basınç

Hücre içindeki çözünmüş maddelerin oluşturduğu su alma isteğine osmotik basınç denir. Hücrenin sitoplazmasında bulunan çeşitli şekerler, organik ve inorganik tuzlar ozmotik basınç oluşturarak hücrenin dış ortamdan su almasını sağlar.

NOT: Hücre içindeki madde yoğunluğu ile hücrenin osmotik basıncı doğru orantılıdır.

Osmotik basınç bitki ve hayvan hücrelerinin madde alış verişinde etkilidir. Bitkiler topraktaki suyu kök osmotik basınçları sayesinde alırlar. Kurak bölge bitkileri, kök osmotik basınçlarının yüksek olması sayesinde ortamda az miktarda bulunan suyu kökleri ile emebilirler.

Hücrelerde osmotik basınç ile turgor basıncı ters orantılı olarak değişir. Osmotik basınç ile turgor basınç arasındaki fark emme kuvveti olarak adlandırılır.

Emme kuvveti = Osmotik basınç – Turgor basıncı

Osmoz ile ilgili örnek test sorusu

Aşağıda X molekülünün hücre içine alınımı şematize edilmiştir.

Bu şema ile ilgili,
I. X molekülü polimer yapıdadır.
II. Aktif taşımaya aittir.
III. Y molekülü taşıyıcı proteindir.
IV. Y molekülü sadece X molekülünü taşıyabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) I ve III              B) III ve IV          C) I, II ve IV
D) I, III ve IV         E) I, II, III ve IV