Bilimsel Bilgi ve Bilginin Doğası

Bilimsel Bilgi ve Bilginin Doğası

Bilim insanları doğayı anlamak için uygun yöntemler seçerler. Bu süreçte hangi yöntemin kullanılacağı araştırılan problemin doğasına, bilim dalına ve bilim insanının olaya bakış açısına göre değişir. Bilimsel araştırmaların temelini oluşturan kavramsal yaklaşım bilimsel yöntemdir. Bilimsel yöntem, birbiriyle bağlantılı bir seri basamak içerir. Bu basamakların uygulanma sırası, yapılan araştırmaya göre bazı farklılıklar gösterebilir.

Aşağıda bilimsel çalışma süreci genel olarak özetlenmiştir:

• Bilimsel çalışma sürecinin başında çözümü aranacak problemin net bir şekilde ortaya konması gerekir. Bilim insanları bu amaçla çeşitli gözlemler yapar ve konuyla ilgili daha önceden yapılmış çalışmalardan faydalanırlar.
• Gözlem bilgi (veri) toplamak için algılarımızın kullanılmasıdır. Gözlemler nitel ve nicel olmak üzere ikiye ayrılır. Ölçüme dayanmayan, duyu organları ile yapılan gözlemlere nitel gözlem denir. Ölçmeye dayanan gözlemlere ise nicel gözlem denir.
• Yapılan gözlemler ve toplanan verilerin ışığında hipotez kurulur. Hipotez, problem için ileri sürülen geçici bir çözüm yoludur. Bilimsel bir hipotez, ilave gözlemler ya da deneyler yapılarak test edilebilir özellikte kurulmalıdır. Bu basamaktan sonra kurulan hipotez ile ilgili tahminler yapılır.
• Bilim insanları kurdukları hipotezi test etmek için kontrollü deneyler tasarlarlar. Bu deneylerde bir deney grubu bir de kontrol grubu bulunur. Kontrol grubu, deney grubunda yapılan uygulamanın etkilerinin karşılaştırılması amacıyla kullanılır.
• Deney grubunda, deneye etki eden faktörlerden sadece bir tanesi değiştirilir. Deneyde etkisi araştırılan değişkene bağımsız değişken denir. Bağımsız değişkene bağlı olarak değişen değişkene ise bağımlı değişken denir. Örneğin ışık renginin (dalga boyunun) fotosentez hızına etkisi araştırılırken diğer tüm şartlar sabit tutulur ve ışık rengi değiştirilir (bağımsız değişken). Kullanılan ışık rengine göre fotosentezin hızında meydana gelen değişim ise bağımlı değişkendir.
• Kontrollü deney sonuçları hipotezi desteklemiyorsa hipotez terk edilir. Kontrollü deney sonuçları hipotezi destekliyorsa veriler analiz edilir ve çıkarımlarda bulunulur. Daha sonra elde edilen bu çıkarımlar diğer bilim insanları ile paylaşılır. Bunun için bilim insanları çalışma sonuçlarını bilimsel dergi ve konferanslarda sunarlar (raporlama). Bu sayede bilim insanları kendi alanlarındaki gelişmeleri takip ederler. Ayrıca yapılan araştırmaların sonuçlarının tekrar test edilmesi, yeni problemlerin tanımlanması, hipotezlerin kurulması ve araştırmaların yapılması için bu paylaşım çok önemlidir.

Bilimde Teoriler ve Kanunlar

Bilimsel teori ve bilimsel kanun kavramları birbirinden farklı anlamlara sahiptir. Bilimsel bir teori, hipoteze oranla çok daha geniş kapsamlıdır. Teoriler, doğada gerçekleşen olaylar hakkında yapılan ve arkasında güçlü deliller bulunan açıklamalardır. Bilimsel kanunlar doğal olayların “nasıl” gerçekleştiği sorusuna cevap verirken, teoriler kanunları açıklar ve “neden” sorusuna cevap vermeye çalışır. İnsanlar genel olarak hipotezlerin teoriye dönüştüğünü daha sonra teorilerin yeterli delillerle ispatlanması durumunda kanunlara dönüştüğünü düşünür. Ancak bu bir yanılgı olup, teoriler ve kanunlar arasında bu şekilde hiyerarşik bir ilişki yoktur. Çünkü teori ve kanun farklı bilimsel bilgi türleri olup, teoriler hiçbir zaman kanunlara dönüşmez.